Waarom worden meisjes steeds vroeger ongesteld?

De eerste ongesteldheid treedt bij Nederlandse meisjes steeds eerder op. Kreeg een meisje in West-Europa anderhalve eeuw geleden haar eerste menstruatie zo rond haar 17de jaar, vandaag de dag ligt dat gemiddeld op 11 – 12 jaar. De vraag die dan naar boven komt, wat is de oorzaak dat meisjes steeds jonger voor het eerst ongesteld worden. Heeft het ook gevolgen voor de gezondheid, of niet?

Wat is puberteit?

De puberteit is een periode waarin kinderen belangrijke lichamelijke en geestelijke ontwikkelingen doormaken. Het gevolg is dat jongeren niet alleen geslachtsrijp worden, ze worden ook nog eens volwassen. Al jaren verschilt het per kind op welke leeftijd hij/zij met de puberteit begint. Grofweg kan worden gezegd dat de puberteit tussen het tiende en zestiende jaar plaatsvindt. Echter, wanneer de puberteit veel eerder optreedt, dan spreekt met van een vroege puberteit. Bij een meisje wordt van te vroege puberteit gesproken als de borstontwikkeling begint op een leeftijd jonger dan 8 jaar. Een vroege puberteit komt meer voor bij meisjes dan bij jongens.

Er zit ook verschil in hoe lang een kind in de puberteit zit. Zo kan het ene kind gedurende de gehele middelbareschooltijd puberen, terwijl de ander maar een enkel jaar in de puberteit zit.

De puberteit begint wanneer een deel van de hersenen, de hypothalamus, hormonen gaat produceren die de hypofyse stimuleren. Deze kleine klier, onderaan je hersenen, geeft vervolgens hormonen af die dan de zaadballen of eierstokken activeren. De zaadballen en eierstokken maken vervolgens weer geslachtshormonen aan die zorgen voor lichamelijke en geestelijke veranderingen.

Lichamelijke ontwikkeling meisjes

• Borsten beginnen zich te ontwikkelen.
• Menstruatie start vaak na 2 tot 2,5 jaar na het begin van de borstontwikkeling.
• Ontstaan van schaamhaar en okselhaar.
• De haren op de armen en benen nemen toe in hoeveelheid of kleur.
• Grotere schaamlippen.
• Heupen worden breder.
• Een toename van de hoeveelheid onderhuids vetweefsel.

Andere veranderingen zijn: emotionele veranderingen, stemmingswisselingen, ontwikkelen van een vettere huid, toename van zweten.

Mogelijke oorzaken van vroegere menstruatie

De exacte oorzaak waarom meisjes op steeds jongere leeftijd voor het eerst ongesteld worden, is nog niet bekend. Waarschijnlijk gaat het om een combinatie van meerdere factoren.

• Erfelijkheid
  De leeftijd waarop je voor het eerst menstrueert, is voor een groot deel erfelijk. Het is vaak zo dat moeders en dochters vaak rond dezelfde leeftijd hun eerste menstruatie krijgen. Er zitten ook veel gelijkenissen in de hoeveelheid bloedverlies, de duur van de cyclus en het al dan niet hebben van menstruatiepijn.
• Groeiend aantal meisjes met overgewicht
  Uit verschillende studies blijkt dat er een link ligt tussen een hoge BMI en een vroege puberteit. Deze studies gaan er vanuit dat als gevolg van overgewicht de niveaus van de hormonen insuline, leptine en oestrogeen veranderen. Dit zou een versnelling van de puberteit kunnen bewerkstelligen. Daarentegen is het ook zo dat wanneer iemand erg mager is of een streng dieet volgt dat het kan voorkomen dat de menstruatie uitgesteld wordt.
• Blootstelling aan hormoonontregelaars
  Mogelijk speelt een (verhoogde) blootstelling aan stoffen die een hormoon verstorend effect hebben een rol. Denk hierbij aan bepaalde pesticiden, schoonmaakmiddelen, plastics en fyto-oestrogenen in sommige voedingsmiddelen. Hierover bestaat nog grote onduidelijkheid.
• Voeding
  Er zijn ook beweringen dat een vroege menstruatie te maken zou hebben met onze voeding. Denk hierbij aan een hogere consumptie van vlees, zuivelproducten en fast food. Echter, dit is tot nu toe (nog) niet bewezen. Er zijn wel enkele studies die een verband aantonen tussen borstvoeding en een later begin van de eerste menstruatie.
• Lengte
  Voorheen werd aangenomen dat het te maken had met het feit dat meisjes steeds langer werden, maar dat effect blijkt met de kennis van nu niet heel groot te zijn.

Mogelijke gevolgen

Hoewel de eerste ongesteldheid een teken is van een gezond lichaam, kan de steeds jeugdigere leeftijd waarop een meisje ongesteld wordt ook bepaalde problemen veroorzaken. Denk hierbij aan:

• Wanneer je al op jonge leeftijd je eerste menstruatie krijgt, dan kan dit psychologisch moeilijk en confronterend zijn voor een meisje. Helemaal wanneer het onverwacht komt en/of als haar vriendinnen nog niet menstrueren.
• Eventueel kan het gevolgen hebben op sociale en/of schoolactiviteiten. Zoals bijvoorbeeld een deelname aan sport, met elkaar naar het zwembad gaan of uitgaan met vrienden.
• Een aantal studies wijzen op een verhoogd risico op mentale problemen. Denk hierbij aan een depressie, eetstoornissen en een verhoogd risico op een bovenmatig alcohol en drugs gebruik.
• Onderzoek heeft aangetoond dat het risico op endometriose lager is, dan wanneer de eerste menstruatie na de leeftijd van 14 jaar optreedt. Het risico is hoger bij meisjes die al op jonge leeftijd hun eerste menstruatie hebben gekregen.
• Er is een verband aangetoond tussen vroege menstruatie en de vergrote kans op borstkanker, metabool syndroom, hart- en vaatziekten op latere leeftijd. Dit effect is echter zeer klein en is zeker geen reden tot ongerustheid.
• Mogelijk verhoogt het ook licht de kans op zwangerschapsdiabetes.

Wanneer naar de huisarts?

Een eerste menstruatie op de leeftijd van 10 jaar is niet abnormaal en hoeft dus geen reden tot ongerustheid te zijn. Het meest belangrijke blijft om hierover in gesprek te blijven met elkaar en je dochter of vriendin te helpen. Maar wanneer is het aan te raden om naar de huisarts te gaan?

• Wanneer de menstruatie al op jonge leeftijd (jonger dan 10 jaar) start, zeker wanneer er nog helemaal geen borstontwikkeling zichtbaar is, ga dan even naar je huisarts.
• Wanneer de maandelijkse menstruatie erg pijnlijk en je je zorgen maakt, ga dan ook naar je huisarts. Maar dit geldt voor iedere leeftijd.

De huisarts kan beoordelen of alles normaal is. Er kunnen misschien medische redenen zijn, zoals een afwijking van de eierstokken, een hormonale stoornis enzovoort.

Bronnen: Kindergeneeskunde Slingeland, VUMC